In 2025 is het 1700 jaar geleden dat de geloofsbelijdenis van Nicea werd opgesteld. Een tekst die belangrijk is geweest in de christelijke geschiedenis, maar ook erg oud en stellig klinkt. Hoe kijken vrijzinnigen naar deze tekst? Voorgangers Klaas Douwes en Erik Jan Tillema kijken in drie delen kritisch naar de tekst.
Deze keer staat de volgende passage centraal:
Hij is voor ons, mensen, en omwille van ons heil uit de hemel neergedaald.
Hij heeft het vlees aangenomen door de heilige Geest uit de Maagd Maria
en is mens geworden.
Hij werd voor ons gekruisigd,
Hij heeft geleden onder Pontius Pilatus en is begraven
Hij is verrezen op de derde dag, volgens de Schriften.
Hij is opgevaren ten hemel: zit aan de rechterhand van de Vader.
Hij zal wederkomen in heerlijkheid om te oordelen levenden en doden
en aan zijn rijk komt geen einde.
Klaas:
Met deze passage kan ik ietsje beter uit de voeten dan met de beginregels van Nicea, die meteen met zo’n massief godsbeeld aan kwamen zetten. In Jezus Christus komt het goddelijke meer nabij. Of dichter op de huid, zou je ook kunnen zeggen, in aansluiting op die woorden van ‘hij heeft het vlees aangenomen’. Een lange tijd liet ik mij vooral inspireren door de menselijke Jezus, die laat zien hoe wij als goede, liefdevolle mensen kunnen leven. Maar de laatste tijd merk ik dat ik steeds meer waarde ben gaan hechten aan de mythische Christus, waarin God neerdaalde uit de hemel. Ik zou dat alleen nog veel breder willen trekken dan de geloofsbelijdenis hier doet. Die menswording (of: incarnatie) staat wat mij betreft niet voor een eenmalige historische gebeurtenis. Ik zie het veel meer als een soort universele oermythe, een archetypisch beeldverhaal. De verhalen over Christus, zijn Geestige geboorte, zijn neerdaling uit de hemel: dat is iets wat op ieder van ons slaat. Naar mijn idee kunnen de verhalen of mythen rond Christus ons helpen om ons van onze eigen goddelijkheid bewust te worden. Het nodigt mij uit om de hemelse zielenvonk in mijzelf te erkennen, maar ook in anderen en in alles wat bestaat. Al merk ik dat dan als vanzelf de meer aardse kant van Jezus weer begint op te lichten. Want als je het goddelijke (h)erkent in jezelf en de wereld om je heen, vertaalt dat zich bijna automatisch in daden. In dat opzicht zou ik het de theologen van weleer kunnen nazeggen: Jezus Christus is zowel volledig mens als volledig God. Maar, moet ik er dan meteen bij zeggen: niet alleen Jezus Christus!
Erik Jan:
Decennia geleden schreef de vrijzinnige theoloog Arie de Wilde het artikel ‘Jezus is gestorven, Christus is opgestaan’. Zijn tekst deed behoorlijk wat stof opwaaien. De Wilde schreef namelijk dat de mens Jezus aan het kruis was gestorven. Daarna stond niet de mens op, maar de mythe; de Christus. Met die mythe wordt de wereld van de feiten verlaten en ingeruild voor de wereld van geloven en verhalen. In die tijd was dat een behoorlijke pittige en nieuwe uitspraak.
Met die manier van kijken zou je kunnen zeggen: de opstanding is dus niet waar (en dus onzin!). Maar dat is misschien te kort door de bocht. Het ligt genuanceerder. De opstanding is een verhaal dat tot de verbeelding wil spreken. Het wil prikkelen, uitdagen. Het hoeft geen beschrijving van een feitelijke gebeurtenis te zijn, maar wil ons aan het denken zetten, de gedachten als het ware oprekken. Want wat zou zo’n opstanding kunnen betekenen? Waarom zou er opstanding plaats moeten vinden? Wat doet dat met ons? Hoe zouden wij opstanding vorm willen geven?
De theologie krijgt wat mij betreft daarbij raakvlakken met de poëzie. Geregeld lees ik gedichten waarbij de taal zodanig wordt opgerekt, dat het mij begint te duizelen. Ik snap er niets van, en dat is juist goed. Want daardoor ga ik anders nadenken.
Zo zou je ook naar de zinnen van de geloofsbelijdenis kunnen kijken: een poëtische creatie. De woorden hoeven niet waar te zijn, maar laten ons wel verwonderen. Want als je de oude woorden leest, kan het zijn dat je het niet snapt, of dat je het niet wilt of kunt geloven. En op dat moment doen de woorden iets met je: ze creëren meer ruimte, meer fantasie. Er ontstaat een glimlach op je gezicht. Niet omdat het zo is, maar omdat het een nieuwe manier van denken is.
Lees ook het eerste deel:
Nicea: weerzin bij stelligheid