Marijke Kwant had lange tijd moeite met de Heilige Geest. In haar orthodoxe jeugd kleefden daar namelijk veel stellige geloofsregels aan. Maar nu is zij anders naar de Geest gaan kijken en ontstaat er ruimte voor geestkracht.
Wanneer mij gevraagd werd naar de Heilige Geest – wat voor ideeën ik er over heb en wat voor gevoelens – gingen bij mij altijd de haren overeind staan. Dat komt door de orthodoxe opvoeding die ik heb gekregen. Heilige Geest associeerde ik met zware dogma’s over de Drie-Eenheid: Vader, Zoon en Heilige Geest, waarbij het beeld van de eerste twee nog wel duidelijk is, maar de derde?
Persoonlijk had ik niet zo veel met de Heilige Geest en van mij hoefden we het er niet over te hebben. Totdat ik erachter kwam dat wanneer je alle dogma’s over de Heilige Geest één voor één afpelt, je geestkracht overhoudt.
In Johannes 14: 1-26 is Jezus in gesprek met zijn leerlingen. Hij wil de geestkracht die hem bezielt doorgeven aan zijn leerlingen. Zodat die hierdoor geïnspireerd kunnen leven en het op hun beurt kunnen doorgeven aan ieder mens op aarde. Dat is de opdracht die de apostelen zich ten doel stellen: het verspreiden en doorgeven van de Geest van Jezus om voortaan vanuit die Geest te leven.
Maar in deze bijbelpassage staat iets opvallends. Iets dat doet nadenken over de Geest. De redevoering die Jezus houdt voor zijn leerlingen is een soort geestelijk testament. In het begin daarvan zegt hij: ‘Ik ben de weg, de waarheid en het leven. Niemand kan bij de Vader komen dan door mij’. Deze tekst heeft altijd tot heel veel stelligheid geleid. De stelligheid dat het christendom de enige ware godsdienst is, omdat Jezus hier toch heel duidelijk zegt dat je alleen via hem, door in hem te geloven, bij God kunt komen. Er is geen andere route naar God toe. Tenminste dat lijkt hij hier te zeggen.
Is dat wel mogelijk? Dat je van jezelf zegt de enige juiste godsdienst te zijn en dat alle anderen het mis hebben? Als we de bijbelverhalen lezen over Jezus en hoe hij omging met de mensen, hoe hij iedereen aanvaardde zoals hij of zij was en dat hij hen juist zo weer bij God bracht en vertrouwen gaf, dan valt dit eigenlijk niet met elkaar te rijmen.
Wanneer we vervolgens kijken naar de Geest, zoals erover gesproken wordt in de Bijbel en in de liederen die we erover zingen, dan blijkt dat die Geest geen mensen uitsluit. De Geest waait waarheen zij wil. Dat wil zeggen: die geestkracht van God, die werkt in mensen, maakt geen onderscheid tussen mensen. Die Geest sluit geen mensen buiten; de één wel en de ander niet. De Geest sluit juist mensen in, omdat deze goddelijke geestkracht werkt in mensen, ongeacht hun religie. Deze geestkracht van God komt langs verschillende wegen tot de mensen en is voor alle mensen beschikbaar.
De theoloog Karl Barth heeft gezegd dat God zich openbaart aan de mensen. Je kunt het hiermee eens of oneens zijn. Maar stel dat hij gelijk heeft, dan is het niet meer dan logisch dat God zich aan mensen openbaart op een manier die bij hen past. Zo kan het gebeuren dat de Geest ook in andere godsdiensten werkt. Gods Geest werkt inclusief en sluit niet buiten.
Nog even terug naar Johannes 14. In de kerk hebben we de gewoonte om voor het bijbellezen te bidden om de kracht van de Geest, zodat die Geest ons hart opent voor het Woord en we daardoor de woorden die geschreven staan gaan begrijpen. De volgorde is dat eerst Gods Geest moet komen en we dan de Bijbel gaan begrijpen. Maar die volgorde kan ook andersom zijn.
Wanneer we in de Bijbel de verhalen over Jezus lezen, maken we op die manier kennis met de Geest die hem bezielde, de geest van God. Dat is eigenlijk ook de reden waarom wij zondags de verhalen lezen. Om kennis te maken met een andere manier van leven en om te leren hoe we kunnen leven vanuit een andere geest, en wel vanuit de geest die Jezus bezield heeft. Dat kunnen we lezen in Johannes 14.
In dit geestelijk testament van Jezus wordt door de evangelist Johannes de betekenis van Jezus samengevat. Die houdt in dat de adem van God die de mens in den beginne het leven schonk, de Geest die werd ingeblazen, in Jezus aanwezig is. Dat is de reden dat hij ‘het leven’ wordt genoemd. Het is beeldspraak net als de uitspraken ‘ik ben het brood des levens’, ‘ik ben de weg’ of ‘ik ben het licht’.
Beeldspraak om aan te geven dat hij de weg ten leven heeft gewezen, dat hij licht heeft ontstoken waar het donker was en voedsel heeft gegeven waar een mens hongerde naar liefde en gerechtigheid.
Vanaf het begin van de mensheid is de vraag gesteld: ‘Wat moet ik doen om eeuwig leven te krijgen?’ Die vraag zie je in de evangeliën ook steeds terugkeren. Dat is niet de vraag naar een levenselixer waardoor je niet sterft, maar het is de vraag naar de weg in het leven die je moet gaan.
Hoe moet je leven? De Bijbel geeft daar als antwoord op dat je je aan Gods geboden moet houden en je naast de arme moet gaan staan. De weg van recht en gerechtigheid doen. Die weg gaat van God uit en gaat naar God toe.
Het Johannes-evangelie wil benadrukken dat we in Jezus een mens zien die deze weg ten volle geleefd heeft. Vandaar dat hij ‘het leven zelf’ genoemd wordt en ‘de weg’ en ‘het licht’. De geest die hem bezielde, de geest van God, die God aan alle mensen wil schenken. Daarom mogen wij de beeldspraak over Jezus nooit exclusief gebruiken, om anderen uit te sluiten, maar altijd als een voorbeeld om na te volgen. Want hij heeft laten zien dat er bij God ruimte is voor alle mensen en dat God zijn Geest aan alle mensen geeft.
Marijke Kwant
Dit artikel verscheen eerder in de VVP-publicatie ‘Laat maar waaien. Moderne gedachten over de Heilige Geest’.