Aries van Meeteren gaat weer even helemaal op in de wereld van de Lord of the Ring-films. Maar het roept een interessante vraag bij hem op: wie is eigenlijk de held in het verhaal? Of heb je misschien helemaal geen centrale held nodig?
Ik ben de drie films van The Lord of the Rings weer aan het kijken, nu ik weet dat het magnum opus van Tolkien opnieuw naar het witte doek wordt gebracht. Keer op keer ben ik weer onder de indruk van de reeks van regisseur Peter Jackson. Ooit hebben mijn vrouw en ik welbewust onze tv opgeruimd. En hoewel ik de kijkbuis meestal geen tel mis, zou ik de indrukwekkende landschappen van Nieuw-Zeeland wél op een 4K Ultra HD muurvullend megascherm willen zien. Maar goed, ik doe het met mijn laptopschermpje.
Eerlijk is eerlijk, ik kijk de films ook terug voor het overbekende grote verhaal van Tolkien. De Britse schrijver publiceerde zijn trilogie midden jaren ’50 als een indringende karakterschets van zowel de mens als de moderne tijd. Het lijkt een simpele saga over een magische ring die alles en iedereen perverteert. Maar het verhaal is ook een protest tegen de uitwassen van de industrialisatie, de gruwel van de wereldoorlogen en de aantasting van het milieu.
Held
Al kijkend rijst bij mij de vraag: wie van de hoofdrolspelers is eigenlijk de held van het epos? Wie is die Lord of the Rings? Eigenlijk is er niet één duidelijke held. Is het de hobbit Frodo die de opdracht krijgt om the one ring to rule them all te vernietigen? Of is het misschien zijn trouwe vriend Sam die hem geen moment in de steek laat? Is het Aragorn, de doler die een koning blijkt te zijn? Is het de oude tovenaar Gandalf die te hulp schiet wanneer hij maar kan? Zeg het maar… Ik kan niet kiezen.
Misschien vind ik het ontbreken van een held nog wel het mooist aan het grote verhaal dat Tolkien vertelt. Alle reisgenoten zijn nodig. Is het daarom dat de Nederlandse vertaler de nadruk heeft weggehaald bij die ‘Lord’ en de titel heeft veranderd in ‘In de ban van de ring’?
Eigen kracht
In verhalen die we vertellen over onszelf kan het soms lijken of we veel op eigen kracht hebben bereikt. We doen ongetwijfeld ook veel zelf. Het is ook het ideaal van onze samenleving. Kijk alleen maar naar de ‘Amerikaanse droom’, die ons in zoveel films wordt opgedrongen. Het is het verhaal van de selfmade man die knokt en wint. Maar het is niet het hele verhaal.
Als ik alleen naar mezelf kijk: als ik niet bij twee goed geschoolde ouders zou zijn geboren, was ik misschien wel niet op het vwo terechtgekomen. En als ik niet in een plattelandsdorpje was opgegroeid maar in een grote stad was het misschien ook allemaal anders gelopen. Om maar wat te noemen.
Wat zou er van mij zijn geworden als mijn ouders mij in de onderbouw niet tot vervelens toe aan mijn huiswerk hadden gezet? En wat als ik mijn superfijne vrienden niet zou hebben gehad die mij vergezelden op mijn gang door het schoolsysteem en ver daarna? Wat als mijn vader geen godsdienstleraar was geworden? Of geen tekenleraar? Wat als ik van Anoeska niet zoveel ruimte zou hebben gekregen om mijn vrije tijd te steken in nóg weer een studie? Wat als…
Net zoals Frodo er zonder hulp van al die anderen – the fellowship of reisgenoten – nooit in zou zijn geslaagd om de gewraakte ring van Sauron in het vuur te gooien waarin hij ooit was gesmeed, zo zouden wij nergens zijn zonder anderen. We zijn geen eilanden. We leven in een web van relaties. We staan op de schouders van hen die ons voorgingen en worden mede gevormd door hen die met ons meereizen. Zoals wij op onze beurt weer van betekenis zijn in het leven van anderen.
Waar je tijdens het kijken naar een film allemaal op kunt komen…
Aries van Meeteren
Voorganger van Kerk met de beelden