Van een dominee die vanwege zijn opvattingen in de gevangenis werd gegooid tot een predikant die zich liet inspireren door het boeddhisme. De geschiedenis van de vrijzinnigheid in Friesland kent veel bijzondere verhalen.
Het ontstaan van het modernisme (zoals de vrijzinnigheid vroeger werd genoemd) in de noordelijke provincie wordt uitgebreid beschreven in het boek ‘Het modernisme in Friesland 1840-1940’. Het is een omvangrijk naslagwerk, met aandacht voor detail, geschreven door Rienk Klooster.
Klooster is een echte Fries. De theoloog preekte veel in het Fries en heeft een voorliefde voor de Friese geschiedenis. In 2001 promoveerde hij op een studie naar de invloed van de zogenoemde Groninger godgeleerdheid in zijn provincie. Deze Groninger godgeleerdheid kan gezien worden als een soort voorloper van de huidige vrijzinnigheid.
De specifieke aandacht voor Friesland is niet vreemd, want er is daar veel gebeurd wat bepalend is geweest voor de verdere ontwikkeling van de vrijzinnigheid. Zo werd de eerste afdeling van de Vereniging van Vrijzinnige Hervormden in Bolsward opgericht.
Maar er is nog veel meer gebeurd, zo blijkt uit het boek van Klooster. Bijzondere en unieke verhalen die het vertellen waard zijn. Want de vrijzinnige herberg kende soms bijzondere gasten. Zoals predikant Louis Bähler. Misschien wel een van de meest controversiële dominees uit de negentiende eeuw. Deze zogenoemde christen-anarchist liet zich niet alleen inspireren door de ideeën van Tolstoj over samenleven en vrede, maar ook door het boeddhisme. Voor orthodoxe christenen reden genoeg om zich te verzetten tegen deze onchristelijke praktijken; zij richtten de Gereformeerde Bond op.
Ook een interessant verhaal is dat van Jan Sevenster. Hij was een van de opstellers van het Dienstweigeringsmanifest van 1915, omdat hij vond dat de leer van Jezus in strijd is met militarisme van zijn tijd. De overheid reageerde snel en dagvaardde hem. De rechtbank veroordeelde hem vanwege staatsondermijnend gedrag en uiteindelijk moest hij kiezen tussen een boete van honderd gulden of 35 dagen hechtenis. Omdat hij niet wilde betalen, koos hij voor het laatste. In de gevangenis ontving hij veel blijken van steun.
Tenslotte nog de rode dominee Frits Reitsma. Hij wilde de armoede in zijn dorp Noordwolde aanpakken en richtte een rietvlechtschool op, waar de dorpelingen een vak konden leren.
In het lijvige boek staat nog veel meer beschreven. Van de strijd tussen modernen en orthodoxen over het aanstellen van een nieuwe predikant tot dominees die weigerden al te vrijzinnigen jongeren te dopen of aan te nemen.
Klooster heeft een lijvig en omvangrijk boek gecreëerd. Een prachtig naslagwerk voor iedereen die geïnteresseerd is in het roerige verleden van de vrijzinnigheid.
Rienk Klooster, Het Modernisme in Friesland 1840-1940, uitgeverij Verloren (475 p., € 49,00)
Meer informatie over het boek