Heel langzaam nemen we weer afscheid van de winter. De zon gaat meer schijnen en daardoor bloeit de aarde op. Niet alleen voor de wereld, maar ook in religieus opzicht is de zon een bijzonder fenomeen, zo schrijft Erik Jan Tillema.
Eigenlijk is dat ook niet zo wonderlijk dat de zon in het geloof een belangrijke rol inneemt. Elke dag verschijnt de zon en brengt licht en warmte. Voor ons leven zijn we ervan afhankelijk, want zonder de zon groeien er geen gewassen en leven we in duisternis. Daarnaast is het hemellichaam ook nog eens betrouwbaar: we kunnen de tijd ermee bepalen en we kunnen berekenen wanneer de zon verschijnt en weer ondergaat. En als je wat spiritueel bent ingesteld, kun je de zon voorstellen als een soort… tjsa, als een soort beschermer, een opperwezen dat aan ons stralen van warmte geeft?
Ik vind het daarom best wel logisch dat in oude religies de zon een belangrijke plek kreeg. Het bekendste voorbeeld daarvan is natuurlijk het oude Egypte. Daar scheen de zon volop en dus nam de zonnegod Ra (ook bekend onder andere namen, zoals Amun en Atun) een belangrijke plaats in het pantheon in. De oppergod met een mensenlichaam, het hoofd van een valk, met daarboven een ronde, rode bol, stond aan het begin van de schepping. Uit hem ontstond alles. En toen hij zag dat het goed was, nam hij zijn plaats in de hemel in. Sindsdien reist hij elke dag van het oosten naar het westen en trekt hij de zonneschijf achter zich aan, om ’s nachts de duistere wereld onder de aarde in te duiken en de reis in omgekeerde richting te maken. Maar onderweg wordt hij aangevallen door een reusachtige demon die het licht wil stelen. Elke nacht opnieuw vecht Ra met hem, maar gelukkig overwint hij iedere keer en trekt hij de bal met licht in het oosten weer over de rand van de horizon.
In de Japanse mythologie is de zonnegodin Amaterasu het mooiste (en natuurlijk het stralendste) dat ooit is geschapen. Jammer genoeg heeft zij een kwaadaardige broer die haar continu achtervolgde en terroriseerde. Uiteindelijk kon Amaterasu de bedreigingen en aanvallen niet langer verdragen en verschool zij zich in een diepe, kronkelige grot. Op aarde werd het donker… De goden probeerden van alles om Amaterasu terug te krijgen. Ze vingen haar broer en sloten hem op. Bij de ingang van de grot prevelden ze lieve woorden, ze zeiden gebeden op en beloofden de zonnegodin van alles, maar ze kwam niet tevoorschijn. Uiteindelijk verzon één van de goden een list. Niet langer probeerden ze Amaterasu over te halen. In plaats daarvan riepen ze enthousiast dat ze iets hadden gevonden dat zo mooi en schitterend was, dat ze al hun problemen vergaten. Diep in de grot hoorde Amaterasu hun enthousiaste kreten en ze werd nieuwsgierig. Heel voorzichtig kroop ze naar de ingang en daar zag ze de andere goden die met hun rug naar haar toe stonden. Omdat ze zo nieuwsgierig was, kwam ze tevoorschijn en op dat moment grepen de andere goden haar en lieten haar zien wat er zo mooi en schitterend was: een spiegel. Amaterasu zag zichzelf en wist dat de andere goden gelijk hadden. Zij was inderdaad het mooist en het schitterendst en dus mocht ze zichzelf niet opsluiten in de grot. Het was haar taak om licht en warmte te schijnen over de aarde en vanaf dat moment pakte ze haar taak weer op.
In de christelijke traditie speelt de zon jammer genoeg niet zo’n grote rol. De hete bal in de hemel is geen goddelijk wezen, want hij is door God geschapen. Die prachtige zon is dus niets meer dan het resultaat van de vele scheppingsactiviteiten. God controleert ook de bewegingen van de zon, zo lezen we op verschillende plekken in de Bijbel. God kan de zon zelfs stil laten staan om zo de dag langer te maken.
Gelukkig staat in Psalm 84 een mooie zin: ‘Want God is een zon en een schild’. Mooi geformuleerd en zo zie ik God eigenlijk het liefst: als een zonnegod, die op mij schijnt en mij verwarmt. Die er altijd is, zichtbaar en onzichtbaar. Door de stralen is God overal en zelfs ’s nachts kan ik God zien in de weerkaatsing van het licht op de maan. Als het dan echt eens donker is, weet ik gelukkig dat het licht altijd weer terugkeert.
Erik Jan Tillema is voorganger van de protestantse gemeente Zijpe en de vrijzinnige Kapel in Hilversum