Wat hebben filosofie en het geloof ons te zeggen over planetarie gezondheid? Hoe kunnen we nog hoop houden in tijden van klimaatverandering? En kunnen we geloven in iets dat niet mogelijk is?
Deze en andere vragen stelt Hans Alma centraal in haar boek ‘Ecospiritualiteit’. Daarin pleit ze voor een aardse spiritualiteit, waarin we weer verbonden raken met de natuur en onze plek op deze planeet.
Hans Alma is hoogleraar geestelijke zorg en religieus-humanistische zingeving aan de Vrije Universiteit. Eerder schreef zij het boek ‘Het verlangen naar zin’ dat genomineerd werd voor de prijs van het Beste Spirituele Boek 2021.
Het schrijven van het boek was voor haarzelf ook een spirituele herbronning. ‘Ik ben opgegroeid in een gezin waar milieubewustzijn al vroeg een rol speelde. In die zin was ik me al jong bewust van het belang van duurzaam inkopen, milieuvriendelijke schoonmaakproducten gebruiken, voor dierproefvrije cosmetica kiezen. Toch stapte ik later zonder problemen voor een paar dagen conferentie in een vliegtuig naar de VS en bleef ik niet trouw aan mijn keuze voor vegetarisch eten. Ik leefde min of meer duurzaam, maar van ecospiritualiteit in de zin van een echt geraakt zijn door de vitaliteit van leven en waarachtige inzet voor dit aardse bestaan, was nog geen sprake. Dat veranderde langzamerhand naarmate ik me meer zorgen ging maken over de manier waarop wij als mens de aarde bewonen.’
In het boek schrijft ze dat we van een ‘egocentrisch’ wereldbeeld naar een ‘ecocentrisch’ wereldbeeld moeten, waarin niet de mens maar het hele ecologische web centraal staat. Daar hoort ook een spirituele herbronning bij. Alma ziet bijvoorbeeld het goddelijke, het transcendente niet als iets dat buiten onze aardse werkelijkheid ligt, maar als de ‘onstuimige, overweldigende levenskrachten die in onze wereld werkzaam zijn’. Ze pleit voor een ‘aandachtige openheid voor het leven in zijn vele verschijningsvormen en door intense ervaringen van verbondenheid met een groter geheel.’
‘Ik heb geen romantische gevoelens bij Moeder Aarde die altijd voor ons zorgt, want zij heeft onvoorspelbare en wrede kanten. Maar ik voel me diep geworteld in dit aardse bestaan en daarin leren participeren zie ik als een spirituele oefening,’ zo vertelt Alma.
In haar boek noemt ze ook de spiritualiteit van het (on)mogelijke. ‘Dit is een spiritualiteit die menselijke kwaliteiten als rationaliteit, verbeeldingskracht en empathie verbindt met de ervaring dat de wereld groter is dan wat wij kunnen bevatten … Het vertrekt vanuit een vermoeden van wat we onmogelijk kunnen kennen, wat we onmogelijk kunnen weten.’
In De Vrijzinnige Lezing van 2021 werkte zij dat al uit. In het onmogelijke kan in een glimp duidelijk worden wat wél mogelijk is. Het zijn voorstellingen die ons in staat stellen om iets nieuws te beginnen.
Alma schrijft hartstochtelijk en met veel optimisme. Maar is dat genoeg om het hoofd te kunnen bieden aan de problemen die tegenover ons staan?
‘Er zijn veel verschillende manieren waarop mensen op alle informatie over klimaatopwarming en verlies van biodiversiteit reageren. Klimaatpessimisme kan leiden tot apathie en onverschilligheid, omdat het toch niets zou uitmaken wat je doet. Ik kan hier geen optimisme tegenover stellen, want ik ben allerminst zeker over de goede afloop,’ aldus Alma. In haar boek kiest ze daarom voor een bijzondere benadering van het begrip ‘hoop’.
Hoop is volgens haar niet het optimisme dat iets goedkomt. Hoop is wel ‘handelen vanuit je diepste waarden’. Simpelweg omdat dat het goede is om te doen.
‘Of dat gezien de ernst van de ecologische crisis voldoende is, weten we niet,’ geeft Alma eerlijk toe. ‘Maar we kunnen hopen op de kracht van waardig leven, en daarvoor putten uit bronnen die in tal van religieuze en wijsheidstradities te vinden zijn, en uit met anderen gedeelde voorstellingen van goed (samen)leven. Ook dan kunnen wanhoop en pessimisme je bekruipen – dat gebeurt mij herhaaldelijk als ik nieuwberichten lees of hoor. Op zulke momenten helpt het mij om weer te aarden door in contact te komen met ander leven – een mens, een dier, een plant of het levende landschap. Dan weet ik weer wat een passend antwoord is.’
Het boek levert veel positieve reacties op. ‘De mooiste reacties krijg ik van mijn studenten, met wie ik onderzoek wat mijn visie op ecospiritualiteit betekent voor het beroep van geestelijk verzorger. Dan gaat het om het inzicht dat een diepe natuurbeleving kan bijdragen aan de ervaring van zin en welzijn. Maar ook om het besef dat mensen meer en meer te maken zullen krijgen met existentiële vragen rond de ecologische crisis. Welke bijdrage kan geestelijke verzorging bieden als het gaat om ondersteuning van mensen die zich grote zorgen maken?’
Meer informatie over het boek ‘Ecospiritualiteit. Over de weg naar planetaire gezondheid’